Φεβ. 2007 του Γιώργου Γραμματικάκη

Οπως ανακοίνωσε στις αρχές Οκτωβρίου η Σουηδική Ακαδημία Επιστημών, το Βραβείο Νόμπελ Φυσικής του 2006 απονεμήθηκε από κοινού στον αστροφυσικό της NASA John Mather και στον καθηγητή της Φυσικής στο Πανεπιστήμιο του Μπέρκλεί George Smoot. Οι δύο επιστήμονες μελέτησαν λεπτομερώς, με τη Βοήθεια ενός ειδικού δορυφόρου που στάλθηκε στο Διάστημα, την αρχέγονη ακτινοβολία μικροκυμάτων. Επιβεβαίωσαν έτσι ότι προέρχεται από τη Μεγάλη Εκρηξη, που δημιούργησε το ίδιο το Σύμπαν, και ανίχνευσαν στην υφή της τα πρώτα ίχνη από τον σχηματισμό των γαλαξιών.

Εγώ, το αρχέγονο φως, γεννήθηκα πριν από αιώνες αιώνων, και έζησα τη δημιουργία του Σύμπαντος και την αργή του εξέλιξη σε αναρίθμητα άστρα, γαλαξίες και πλανήτες. Πολύ νωρίς ωστόσο εγώ, το αρχέγονο φως, απελευθερώθηκα από τις συγκρούσεις με τα άτομα της ύλης, και άρχισα να ταξιδεύω στο απέραντο κενό. Μόνον οι λάμψεις των αστεριών ή η έκρηξη ενός υπερκαινοφανούς διέκοπταν τις σκέψεις και τη μοναξιά μου. Πολλά λοιπόν είδα και θαύμασα στις περιπλανήσεις μου, ένα ωστόσο συγκλονιστικό γεγονός σφράγισε ιδιαίτερα τη διαδρομή μου: το φαινόμενο της ζωής. Πράγματι, δέκα δισεκατομμύρια χρόνια μετά τη Μεγάλη Αρχή, από ένα μεγάλο νεφέλωμα δημιουργήθηκε το ηλιακό σύστημα -όπως θα ονομαστεί πολύ αργότερα- και οι πρώτες μορφές ζώης εμφανίστηκαν σε εκείνον τον ιδιόμορφο πλανήτη που πολύ αργότερα επίσης, θα ονομαστεί Γη. Η επίμονη διαδικασία της εξελίξεως θα οδηγήσει στη συνέχεια σε πιο πολύπλοκους οργανισμούς, και τέλος στον άνθρωπο και στα θαυμαστά του επιτεύγματα.

Από τότε, άλλαξε και η δική μου μοίρα. Διότι, πριν από σαράντα χρόνια, δύο επιστήμονες -ας είναι ευλογημένο το όνομά τους- ανακάλυψαν την προαιώνια παρουσία μου και τόνισαν τη σημασία που είχε για την κατανόηση του Σύμπαντος. Απέκτησα λοιπόν φήμη και ταυτότητα, και το όνομά μου άρχισε να ακούγεται παντού: σε συνέδρια ή επιστημονικές ανακοινώσεις, σε πανεπιστημιακά αμφιθέατρα και σε διαλέξεις. Με εντατικό άλλωστε ρυθμό, συνεχίστηκε η προσπάθεια να αντληθούν όσο γίνεται περισσότερες πληροφορίες από την αρχέγονη καταγωγή μου. Πριν από μια δεκαετία μάλιστα, στάλθηκε στο Διάστημα ένας ειδικός δορυφόρος, που ονομάστηκε Εξερευνητής της Κοσμικής Ακτινοβολίας Μικροκυμάτων. Τα ευαίσθητα όργανά του επιβεβαίωσαν την προέλευση της ακτινοβολίας -που είναι η μορφή που έφτασα στη Γη- από τη Μεγάλη Εκρηξη που δημιούργησε το Σύμπαν και διαπίστωσαν ότι στην υφή της αποτυπώθηκε μια συγκλονιστική στιγμή: ο σχηματισμός των γαλαξιών. Ο άνθρωπος, δηλαδή, είχε επιτύχει με την ικανότητα και την ευφυΐα του -και χάρη ασφαλώς και στη δική μου μαρτυρία να «δει» το πρώιμο παρελθόν του Σύμπαντος, να ψαύσει μια από τις σημαντικότερες στιγμές του. Χάρηκα μάλιστα ιδιαίτερα επειδή, όπως ανακοινιόθηκε πρόσφατα, μια μέγιστη τιμή απονεμήθηκε στους δύο επιστήμονες -ας είναι και το δικό τους όνομα ευλογημένο- που ηγήθηκαν σε αυτήν τη δύσκολη προσπάθεια.

Η τιμή ασφαλώς αυτή ανακλά, έμμεσα και σε μένα, το αρχέγονο φως. Λίγο βέβαια με αφορούν τα αξιώματα και οι τιμές. Θεωρώ ωστόσο ότι είναι κατάλληλη η αφορμή να διακόψω για λίγο τη σιωπή μου και να εκφράσω μια αγωνία που καιρό τώρα με κατέχει. Δεν είναι εύκολη η θέση μου, αφού, όπως δήλωσα ήδη, δεν έχω κανένα παράπονο από την αναγνώριση ή το ενδιαφέρον που μου επεφύλαξαν οι άνθρωποι. Το ενδιαφέρον αυτό επιθυμώ απλώς να ανταποδώσω· και θα παρακαλούσα, όποιον με ακούει, να δείξει προσοχή και κατανόηση.

Η αγωνία μου έχει τη ρίζα της σε μια διαπίστωση, που γίνεται φανερή με ολοένα και μεγαλύτερη ένταση τα τελευταία χρόνια: ότι δηλαδή ο άνθρωπος, ενώ έχει κάνει απίστευτες προόδους στην επιστήμη, στην καταπολέμηση ασθενειών, στις επικοινωνίες -κάθε πληροφορία διαχέεται πια με ταχύτητα αστραπής σε όλο τον κόσμο- λίγο ενδιαφέρον μοιάζει να δείχνει για το περιβάλλον του πλανήτη, τις θάλασσες και την ατμόσφαιρά του. Μια δυσεξήγητη αλαζονεία φαίνεται να τον κατέχει. Η ασυλλόγιστη αυτή στάση έχει οδηγήσει σε μεγάλους κίνδυνους τον πλανήτη, αλλά και το ίδιο το δικό του μέλλον. Οι κλιματικές αλλαγές είναι ήδη ορατές, το πόσιμο νερό γίνεται με τα χρόνια σπάνιο αγαθό, οι ενεργειακές πηγές εξαντλούνται, η ατμόσφαιρα στενάζει κάτω από το βάρος της ρύπανσης. Με λίγα λόγια ο πλανήτης, που υπήρξε το λίκνο της ζωής, φαίνεται να απειλείται σήμερα από το περιούσιο δημιούργημα της: τον ίδιο τον άνθρωπο. Εκείνος είναι ωστόσο που θα υποστεί πρώτος τις συνέπειες της απερισκεψίας του, και οι προειδοποιήσεις είναι ήδη δραματικές.

Δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω εγώ, το αρχέγονο φως, τις αιτίες γι’ αυτήν την αλόγιστη στάση· ούτε να διατυπώσω -ποιος θα με άκουγε άλλωστε!- τον τρόπο που θα σταματούσε το κακό. Την αγωνία μου εκφράζω μόνον, την ανησυχία μου θέλω απλώς να καταθέσω. Εχω, άλλωστε, κάθε δικαίωμα -ας μου συγχωρεθεί η οίηση- αλλά και χρέος, για τις επισημάνσεις μου αυτές. Οπως ανακάλυψε περίτρανα η επιστήμη, μόνον εγώ υπάρχω από την αρχή του Σύμπαντος, μόνο εγώ έζησα, αιώνες αιώνων τώρα, την εξέλιξη του. Είμαι λοιπόν σε θέση να γνωρίζω τις αργές διαδικασίες που απαιτήθηκαν από τότε που η Γη αποσπάστηκε από το ηλιακό νεφέλωμα για να φτάσει στη σημερινή εικόνα της, με την πλούσια βλάστηση, τα ποτάμια και τις θάλασσες, αλλά και τη μοναδική ατμόσφαιρά της. Παραδέχθηκα άλλωστε τη συγκίνησή μου, όταν στο πανέμορφο αυτό σκηνικό αναδύθηκαν κάποια στιγμή οι πρώτες μορφές ζωής, που με επίπονες διαδικασίες θα εξελιχθούν σε μια αφάνταστη ποικιλία ζώντων οργανισμών και θα κορυφωθούν, πριν από λίγα μόνον εκατομμύρια χρόνια, στον άνθρωπο. Εκείνος θα κυριαρχήσει στον πλανήτη και θα αναπτύξει τον πολιτισμό και την τεχνολογία του. Θα καθυποτάξει όμως και τη φύση στις δικές του αποκλειστικά ανάγκες.

Η αγωνία μου είναι λοιπόν δικαιολογημένη. Εγώ, το αρχέγονο φως, γνωρίζω το πόσο λεπτά βήματα απαιτήθηκαν, πόσοι παράγοντες χρειάστηκε να συνεργήσουν ώστε να αποκατασταθεί η ισορροπία και το περιβάλλον, που επέτρεψαν στη ζωή να ανθήσει. Την ισορροπία όμως αυτή του οικοσυστήματος, ο άνθρωπος, σε λίγες μόνον δεκαετίες άπληστης ανάπτυξης, απειλεί ήδη να ανατρέψει. Δεν φαίνεται μάλιστα να αντιλαμβάνεται τη σημασία που θα έχει η ανατροπή αυτή για τον πλανήτη Γη ή το δικό του μέλλον. Καθώς όμως εγώ, το αρχέγονο φως, περιπλανιέμαι αιώνες τώρα ανάμεσα σε άστρα και σε νεφελώματα, ξέρω ότι κανένα ουράνιο σώμα δεν έχει κάπου γραμμένη μια μοίρα αιώνια- ούτε ο άνθρωπος έναν αόρατο, παντοτινό προστάτη. Δεν θέλω λοιπόν να φανταστώ αυτόν τον ιδιόμορφο πλανήτη, που ονομάστηκε από τους αρχαίους χρόνους γη, να περιφέρεται κάποια στιγμή τραυματισμένος και αδιάφορος, χωρίς πια τη δυνατότητα να στηρίξει τη ζωή. Είναι λοιπόν η μόνη χάρη που ζητώ από τους ανθρώπους. Καθώς για πολλοστή φορά τιμούν την παρουσία μου, ας αναλογιστούν λίγο τις ευθύνες τους. Είναι καιρός -διακηρύσσω εγώ, το αρχέγονο φως- να δείξουν τη φροντίδα που πρέπει απέναντι στα θαυμαστά δημιουργήματα της φύσης και το σεβασμό που απαιτείτο περιβάλλον του πλανήτη. Δεν θα είναι μόνον πράξη ανταπόδοσης -ισχυρίζομαι εγώ, το προαιώνιο φως της δημιουργίας -αλλά και ύψιστη σοφία.


Αναδημοσίευση από την εφημερίδα “ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ” της Παρασκευής, 22/12/2006